Een mens heeft veel lymfeklieren, ongeveer zeshonderd. De meeste van deze lymfeklieren kun je voelen wanneer ze vergroot (opgezet) zijn. De lymfeklieren in de liezen, oksels, hals en nek zijn goed voelbaar als ze vergroot zijn. Sommige lymfeklieren zijn niet voelbaar wanneer deze vergroot zijn. Dit zijn de lymfeklieren die diep in de buik liggen en in het mediastinum. Normaal zijn lymfeklieren niet voelbaar. Wanneer lymfeklieren voelbaar (voelen aan als een boon) zijn ze dus vergroot. Vaak is de oorzaak voor vergrote lymfeklieren onschuldig. Echter kanker of reuma kunnen ook vergrote, opgezette lymfeklieren veroorzaken.
Wat is een lymfeklier (lymfeknoop)?
Lymfeklieren (lymfeknopen) komen door het hele lichaam voor. In de lymfeklieren komen aanvoerende lymfevaten samen. Ook bevat een lymfeklier vele lymfocyten. Lymfocyten zijn witte bloedcellen. Witte bloedcellen zijn cellen van het afweersysteem. Eventuele schadelijke stoffen, zoals ziekteverwekkers die in de lymfevloeistof zitten worden door de lymfocyten vernietigd. De lymfeklier kan door de hogere activiteit van de lymfocyten verdikken. Het gevolg is een vergrote lymfeklier. Vaak is de oorzaak van een vergrote lymfeklier onschuldig. Feitelijk is een lymfeklier helemaal geen klier, maar een verzameling van lymfocyten. Deze lymfocyten zijn de B-lymfocyten en T-lymfocyten. Andere klieren die in het lichaam voorkomen zijn:
- Endocriene klieren zoals: alvleesklier (de alvleesklier produceert onder andere insuline en glucagon), bijnier (de bijnier produceert onder andere adrenaline, cortisol)
- Exocriene klieren zoals: speekselklieren, zweetklieren en talgklieren
Vergrote lymfeklieren
Lymfeklieren die vergroot zijn kun je onder andere voelen op het achterhoofd, onder de kaak in de oksels en/of in de liezen. Mensen met een vergrote lymfeklier hebben meestal maar één vergrote lymfeklier. Het kan ook voorkomen dat mensen meerdere vergrote lymfeklieren hebben op verschillende plekken in het lichaam. Een vergrote lymfeklier ontstaat meestal doordat er in de buurt van de vergrote lymfeklier een infectie, bijvoorbeeld verkoudheid, of een wond aanwezig is. Meestal duidt een vergrote lymfeklier dus op iets onschuldigs. Wanneer er in de buurt van de vergrote lymfeklier geen wond of infectie te vinden is, moet men gaan kijken of het niet zo is dat door het hele lichaam de lymfeklieren vergroot zijn. In zeldzame gevallen kunnen vergrote lymfeklieren echter ook op een ernstige aandoening duiden. Het kan bijvoorbeeld lymfeklierkanker zijn of metastasering (uitzaaiing) van een maligne (kanker) proces naar de lymfeklieren. Het is dus erg belangrijk dat er snel onderscheid gemaakt wordt tussen onschuldige vergrote lymfeklieren of vergrote lymfeklieren die op een ernstige aandoening kunnen duiden. Dit is niet altijd even makkelijk. Je kunt kijken naar mogelijke onschuldige aandoeningen die aanwezig zijn zoals bijvoorbeeld een keelontsteking. Verder kijk je naar de plaats waar de vergrote lymfeklier gevonden is, de grootte van de lymfeklier, de consistentie van de lymfeklier en de patiëntkenmerken.
Oorzaken van vergrote (opgezette) lymfeklieren
Hieronder volgt een overzicht van de mogelijke oorzaken van vergrote lymfeklieren;
Vergrote lymfeklieren door ontstekingen
Ontstekingen kunnen vergrote lymfeklieren veroorzaken. De infecties kunnen veroorzaakt worden door virussen, bacteriën, parasieten en schimmels. Zwellingen van de lymfeklieren in de hals komen veel voor. Dit kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door virussen van de bovenste luchtweginfecties of door een keelontsteking. Zwelling van klieren in de hals is ook typerend voor de ziekte van Pfeiffer of kissing disease (mononucleosis infectiosa) en het cytomegalievirus.
Systeemaandoeningen
Je kunt dan denken aan reumatoïde artritis (RA) en lupus erythematodes. Het is echter zeldzaam dat vergrote lymfeklieren hiervan het eerste symptoom zijn.
Metastasering (uitzaaiing kanker) in de klier
Kankercellen kunnen vanuit een kwaadaardig proces in de lymfevaten groeien en zo in de lymfeklieren terecht komen. Via de lymfeklieren en lymfevaten komen de kankercellen elders in het lichaam terecht. Dit proces wordt metastasering, of uitzaaiing genoemd.
Kanker (maligniteit) van de klieren zelf
Hieronder vallen non-Hodgkin- en Hodgkin-lymfomen en lymfatische leukemie. Deze vormen van kanker zijn kanker van de lymfeklieren zelf.
Wanneer naar de huisarts met vergrote (opgezette) lymfeklieren?
Vaak is de oorzaak van vergrote (opgezette) lymfeklieren onschuldig. Toch kunnen mensen zich zorgen maken wanneer zij vergrote lymfeklieren hebben. Vaak denken mensen dat vergrote lymfeklieren het gevolg zijn (lymfeklier)kanker. Wanneer naast vergrote lymfeklieren ook sprake is van de volgende symptomen kan de oorzaak kanker zijn:
- Onverklaard gewichtsverlies
- Verminderde eetlust
- Vermoeidheid
- Malaise
- Koorts
- Nachtelijk zweten
- Onrustig gevoel
- Onverklaarde roodheid
- Op meerdere plaatsen vergrote, harde lymfeklieren
Ook andere ernstige ziekten kunnen vergrote lymfeklieren veroorzaken. Neem contact met de huisarts op als er sprake is van ongerustheid.
Bronnen:
E. Rubin, Farber, JL, Pathology (2007), Lippincott-Raven, Philadelphia, New York
H. de Vries, de Jongh, TOH, Grundmeijer, HGLM, Diagnostiek van alledaagse klachten (2011), Bohn Stafleu van Lofhum, houten
EH van de Lisdonk, van den Bosch, WJHM, Lagro-Janssen, ALM, Ziekten in de huisartspraktijk (2008), Elsevier gezondheidszorg, Maarssen