Testosteron wordt geproduceerd door de testikels (teelballen) en de bijnieren. Mannen produceren veel meer testosteron, dan vrouwen. Voor vrouwen is het hormoon testosteron echter ook belangrijk. Testosteron zorgt onder andere voor toename van spiermassa en spierkracht, maar ook voor de ontwikkeling van sperma en mannelijke lichaamskenmerken. Gedurende elke levensfase heeft testosteron verschillende effecten. Voor sporters en met name krachtsporters en bodybuilders heeft testosteron een belangrijke betekenis. Anabole steroïden gebruiken in hoge doseringen heeft echter levensbedreigende bijwerkingen. Voor ouderen lijkt een fysiologisch normale dosering positieve effecten te hebben. Het verlies van spiermassa neemt bij ouderen af en kan zelfs weer toenemen. Ouderen hebben meer energie en een fysiologische dosering testosteron lijkt de kans op het krijgen van hart- en vaatziekten af te laten nemen.
Productie van testosteron door teelballen en bijnieren
Testosteron wordt door twee organen van het lichaam geproduceerd. Het grootste deel van het geproduceerde testosteron wordt geproduceerd door de teelballen (testikels) en een klein deel door de bijnieren. Mannen produceren 20 keer zoveel testosteron als vrouwen en bij mannen circuleert er 7 tot 8 keer meer testosteron in het bloed, dan bij vrouwen.
Effecten van testosteron
In het algemeen stimuleert testosteron de aanmaak van lichaamseiwitten. Door de aanmaak van lichaamseiwitten te stimuleren, wordt groei en rijping van weefsels gestimuleerd. Testosteron heeft anabole en androgene effecten. Anabole effecten zijn de toename van spiermassa en spierkracht, toename van botdichtheid en sterkte van het skelet, stimulatie van de lengtegroei en rijping van het skelet.
Androgene effecten zijn de ontwikkeling en rijping van de geslachtsorganen, stimulatie van de groei van schaamhaar, het lager worden van de stem. Tijdens de verschillende fases van het leven heeft testosteron verschillende effecten. Deze effecten worden hieronder verder toegelicht.
Testosteron tijdens de zwangerschap
Testosteron wordt al door het embryo en foetus geproduceerd. Testosteron kan al in het bloed van het embryo in de vierde week van de zwangerschap worden gevonden. Testosteron stimuleert de ontwikkeling van de geslachtsorganen bij de foetus en heeft in het tweede trimester effect op de totstandkoming van het geslacht van de foetus.
Daarnaast produceert de zwangere vrouw ook testosteron. Dit testosteron bereikt ook de ongeboren. De mate waarin de zwangere vrouw testosteron produceert, heeft veel effect op het latere mannelijke en vrouwelijke gedrag van het ongeboren kind. Wanneer het kind wordt blootgesteld aan veel testosteron tijdens de zwangerschap zal het meer mannelijk gedrag vertonen. Wanneer het kind wordt blootgesteld aan weinig testosteron tijdens de zwangerschap zal het meer vrouwelijk gedrag vertonen.
Testosteron tijdens de eerste levensmaanden
Vlak na de geboorte tot ongeveer de vierde levensmaand worden testosteronspiegels bij jongetjes gevonden die vergelijkbaar zijn met de testosteronspiegels bij mannelijke pubers. Daarna daalt de testosteronspiegel tot bij niet-waarneembare bloedconcentraties. Het testosteron bij baby’s lijkt de ontwikkeling van de hersenen te stimuleren.
Testosteron in de vroege puberteit
Vlak voor de puberteit stijgen de testosteronproductie en testosteronconcentratie van het bloed aanzienlijk. Deze hoge testosteronspiegels houden de gehele puberteit aan. Effecten van testosteron in de vroege puberteit zijn:
- Groeispurt.
- Groei van schaamhaar.
- Groei van donshaar op de bovenlip.
- Groei van bakkenbaarden.
- Stimulatie van talgproductie en daardoor het ontstaan van puistjes.
- Ontwikkeling van zweetklieren in de oksels en liezen. Deze zweetklieren zorgen voor de typische volwassen lichaamsgeur.
Testosteron in de late puberteit
Wanneer de testosteronspiegels gedurende jaren hoog blijven, ontstaan op een gegeven moment de late effecten in de puberteit. Effecten van testosteron in de late puberteit zijn:
- Vergroting van de talgklieren en daardoor meer talgproductie. Hierdoor kunnen puistjes ontstaan tijdens de puberteit.
- Groei van de penis en clitoris.
- Groei van schaamhaar, okselhaar, beenhaar, borsthaar en haar rond de tepels, groei van baardhaar, groei van haar rond de anus.
- Verlies van hoofdhaar.
- Stimulatie van seksuele opwinding.
- Afname van gezichtsvet.
- Toename van spiermassa en spierkracht.
- Breder worden van beenderen van schouders en ribbenkast (met name bij mannen).
- Groei van de adamsappel.
- Lager worden van de stem.
- Stimulatie van spermaproductie.
- Samen met groeihormoon stimulatie van mannelijke gezichtstrekken (bredere kaken, dieper liggende ogen).
- Agressiviteit, nemen van risico’s.
Testosteron tijdens volwassenheid
Met name bij mannen zijn de effecten van testosteron duidelijker dan bij vrouwen. Dit neemt niet weg dat testosteron ook voor vrouwen een belangrijk hormoon is. Met het stijgen van de leeftijd neemt de testosteronproductie geleidelijk af. Testosteron heeft op volwassen leeftijd verschillende effecten die hieronder verder worden beschreven.
Fysiologische effecten van testosteron
Testosteron stimuleert op volwassen leeftijd de spermaproductie en de totstandkoming van seksuele opwinding en een erectie bij de man en seksuele opwinding en vergroting van de clitoris bij de vrouw. Daarnaast reguleert het samen met hypofysehormonen de productie van adrenaline en daarmee onder andere mentale en fysieke energieniveaus. Door de afname van testosteron gedurende het leven voelen ouderen zich minder energiek.
Testosteron stimuleert ook op volwassen leeftijd groei van spiermassa en spierkracht. Ook stimuleert testosteron de bloedstolling. Bij hoge doseringen van anabole steroïden neemt de kans op de ontwikkeling van bloedstolsels en daarmee een hartinfarct, trombosebeen en longembolie sterk toe. Hoge testosteronspiegels bij vrouwen kunnen een abnormale menstruele cyclus veroorzaken. Ook zorgt testosteron voor meer agressiviteit en het nemen van risico’s.
Testosteron tijdens het zoeken van een partner en ouderschap
Wanneer de man op zoek is naar een partner zijn de testosteronspiegels duidelijk verhoogd. Het lijkt erop dat de mannen met de hoogste testosteronspiegels het makkelijkst een partner vinden. Voor het vasthouden van een partner zijn echter lagere testosteronspiegels wenselijk, want hierdoor komt de meer zorgzame kant van de man naar boven en bij lagere testosteronspiegels heeft de man ook minder behoefte aan een nieuwe partner.
Testosteron als anti-verouderingsmiddel (anti-aging)
Met stijgen van de leeftijd daalt de productie en concentratie van testosteron in het bloed. Hierdoor nemen de spiermassa en spierkracht, mentale en cognitieve vermogens en het energieniveau van ouderen af. Door het gebruik van synthetisch testosteron in normale fysiologische hoeveelheden om zo weer testosteronniveaus van het bloed te krijgen die passen bij een jongere leeftijd, lijken een aantal van deze verouderingseffecten tegengegaan te kunnen worden. Anabole steroïden zijn bekend onder de namen methyltestosteron, oxandrolon, primobolan, oxymetholon en boldenon.
Anabole steroïden en bodybuilding; gevaren van anabolen
Binnen krachtsport en bodybuilding zijn anabole steroïden een populair middel. Niet alleen zijn anabole steroïden populair omdat zij de groei van spiermassa en spierkracht stimuleren, maar omdat de anabole steroïden zorgen voor minder vermoeidheid, hogere energieniveaus en een sneller herstel na training. Om deze redenen worden hoge doseringen (suprafysiologische doseringen) anabole steroïden geslikt, geïnjecteerd en als pleisters gebruikt.
Anabole steroïden in zeer hoge doseringen hebben echter ernstige bijwerkingen, zoals groei van kankercellen en daardoor een vergrote kans op kanker, toename van slecht cholesterol (LDL-cholesterol) van het bloed en daardoor een vergrote kans op hart- en vaatziekten, ongezonde vergroting van de hartspier en daardoor een vergrote kans op hart- en vaatziekten. Andere bijwerkingen zijn een vergroting van de prostaat en verkleining van de teelballen met uiteindelijk onvruchtbaarheid, ernstige leverafwijkingen en leverbloedingen, acne (puistjes) en extreme agressiviteit.
Bronnen:
William D. McArdle, Victor L. Katch, & Frank I. Katch (2014) Exercise Physiology, Nutrition, Energy, and Human Performance, LWW Philadelphia
