Vrije radicalen zijn stoffen die makkelijk reageren met andere stoffen. Vrije radicalen kunnen DNA-schade en daardoor veroudering en kanker veroorzaken. Vitamines kunnen functioneren als anti-oxidanten. Anti-oxidanten kunnen vrije radicalen wegvangen en daardoor de schadelijke effecten neutraliseren. Vrije radicalen hebben echter ook positieve effecten. Bij training zorgen vrije radicalen voor spierschade. Spierschade is echter nodig om de spieren sterker te maken en er zo voor te zorgen dat spieren trainingsbelasting beter aan kunnen en het prestatievermogen toeneemt. Hoge doseringen vitamines kunnen zo een negatief effect hebben op trainingsvooruitgang.
Wat zijn vrije radicalen?
Iedereen heeft wel eens gehoord van vrije radicalen en dat deze schadelijk zijn, maar wellicht weet je niet wat vrije radicalen zijn. Vrije radicalen zijn atomen en moleculen met een ongepaard electron. Dizuurstof, stikstofmono-oxide en –dioxide en chloordioxide zijn voorbeelden van vrije radicalen. Doordat vrije radicalen een ongepaard electron hebben, reageren zij zeer graag met andere stoffen. Het vrije radicaal is door het ongepaarde electron een instabiele stof. Door te reageren met een andere stof is het ongepaarde electron gepaard en wordt de stof stabiel.
Waarom kunnen vrije radicalen schadelijk zijn?
Door de hoge reactiviteit van vrije radicalen kunnen zij schadelijk zijn. Vrije radicalen reageren namelijk graag met delen van lichaamscellen. Veel vrije radicalen kunnen reageren met het DNA. Het DNA raakt beschadigd wanneer het in aanraking is gekomen met vrije radicalen. Door de DNA-beschadiging is de structuur van het DNA verandert waardoor het minder goed zijn functies kan uitvoeren. Een belangrijke functie van DNA is een bouwcode geven voor het maken van lichaamseiwitten. Alle weefsels bestaan uit eiwitten en wanneer het DNA is beschadigd is ook de bouwcode minder goed en zal het lichaamseiwit ook minder goed zijn. Het gevolg is dat de kwaliteit en functionaliteit van het weefsel achteruit gaat, een belangrijke oorzaak van veroudering. Dit kunnen we bijvoorbeeld zien aan haarkleur. Doordat DNA beschadigd raakt wat zorgt de eiwitten die verantwoordelijk zijn voor haarkleur, kan de haarkleur niet meer gevormd worden en mensen worden grijs.
Daarnaast kunnen vrije radicalen bepaalde genen van het DNA beschadigen die bescherming bieden tegen de groei van kankers. Wanneer deze genen beschadigd raken, geven zij geen bescherming meer tegen kanker. Hierdoor kunnen kankers ongestoord groeien.
Vitamines, anti-oxidanten, sport en vrije radicalen
Een aantal vitamines (waaronder vitamine C en E) functioneren als anti-oxidanten. Anti-oxidanten vangen het vrije radicaal weg, waardoor het niet kan reageren met cellen en DNA en het dus onschadelijk wordt. Bij sporten en bewegen ontstaan in eerste instantie veel vrije radicalen. Sporten en bewegen vraagt namelijk zuurstof en sommige van deze zuurstofmoleculen reageert tot vrije radicaal. Het zou dus voor een sporter, of iemand die veel beweegt logisch zijn om extra vitamines te slikken. Dit is echter niet zo. Waarom dat zo is, kun je lezen in de volgende sectie.
Sporter hoeft geen extra vitamines te slikken
Mensen die veel sporten en bewegen, produceren inderdaad meer vrije radicalen omdat zij meer zuurstof opnemen. Echter doordat zij de energieproducerende delen van de spieren zwaarder belasten, gaan de spieren zich hier tegen wapenen. Dit doen de spieren door bepaalde enzymen (glutathion; GHS) te vormen die de vrije radicalen wegvangen, waardoor zij niet kunnen reageren met de cellen. De spieren vormen dus een eigen verdedigingsmechanisme tegen de vrije radicalen. Ook gaan de spieren beter om met het beschikbare zuurstof, waardoor er minder vrije radicalen worden gevormd en er per zuurstofmolecuul meer energie wordt geproduceerd. De sporter wordt efficiënter in zijn energieproductie, wat een zeer gewenste trainingsaanpassing is.
Voor de sporter kan het zelfs zeer ongewenst zijn om extra vitamines te slikken. De spieren van de sporter die extra vitamines slikt, wapenen zich namelijk minder goed tegen de gevormde vrije radicalen. De spieren hoeven zich niet te wapenen tegen de vrije radicalen door de ingenomen vitamines en passen zich minder goed aan. De sporter wordt niet efficiënter in zijn energieproductie. Daarnaast is een beetje spierschade veroorzaakt door vrije radicalen gewenst om trainingsvooruitgang te boeken. Weefsels en met name spieren passen zich aan aan de schade die zij door training hebben ondergaan. Door vrije radicalen ontstane spierschade wordt hersteld, waardoor de spier sterker wordt. Het wegvangen van de vrije radicalen door grote hoeveelheden vitamines te slikken, neemt dit effect weg. Wel is het belangrijk dat de sporter een verantwoorde, uitgebalanceerde voeding gebruikt, waarin alle vitamines voldoende aanwezig zijn.
Bronnen:
William D. McArdle, Victor L. Katch, & Frank I. Katch (2014) Exercise Physiology, Nutrition, Energy, and Human Performance, LWW Philadelphia