De menstruatiecyclus is een hormonale cyclus die het vrouwelijk lichaam voorbereidt op de zwangerschap. Een typische cyclus duurt gemiddeld 28 dagen, maar dit kan per vrouw en per maand verschillen. De cyclus bestaat uit 3 fasen. Fase 1 duurt ongeveer 14 dagen en start met de menstruatie, die gemiddeld weer 4 – 8 dagen duurt. Tijdens fase 1, de zogenaamde folliculaire fase, rijpen meerdere eicellen in de eierstokken. Tijdens fase 2, de ovulatie (eisprong), komt een rijp eitje los en wordt door de eileider opgenomen. Hierna volgt fase 3, de luteale fase, waarin het eitje door de eileider naar de baarmoeder wordt getransporteerd. Wanneer de eicel niet wordt bevrucht, zal deze oplossen en zal de eicel samen met een deel van het baarmoederslijmvlies worden uitgescheiden met een beetje bloed.
Oestradiol en progesteron
Tijdens de menstruatiecyclus vinden er veranderingen plaats in de aanwezigheid van 2 belangrijke hormonen: oestradiol en progesteron. Oestradiol en progesteron zijn 2 belangrijke vrouwelijke geslachtshormonen. In de folliculaire fase zijn beide waarden laag, tijdens de ovulatie is oestradiol hoog en in de laatste fase is vooral progesteron hoog, maar oestradiol ook. De primaire taak van deze hormonen ligt dus bij de voortplanting, maar ze hebben ook andere fysiologische effecten, onder andere op het cardiovasculaire systeem en metabole en neuromusculaire factoren. Daarom is het ook mogelijk dat deze hormonen een effect kunnen hebben op de sportprestatie. Oestradiol zou namelijk een anabool effect op de spieren hebben, terwijl progesteron een anti-oestradiol effect heeft. Dit zou suggereren dat de sportprestatie maximaal is tijdens de late folliculaire fase en de ovulatie, als de oestradiol waarden hoog zijn en de progesteron waarden laag.
Effect menstruatiecyclus op de sportprestatie
Een recent onderzoek heeft alle literatuur geanalyseerd (totaal 78 onderzoeken) en geprobeerd antwoord te geven op de vraag of het uitmaakt voor de sportprestatie in welke fase van de menstruatiecyclus een vrouw zit. Dit bleek niet uit te maken en als er al een verschil is dan is dit zeer klein. De onderzoekers vonden namelijk een erg klein effect waaruit bleek dat de sportprestatie iets verslechterd was in de vroeg folliculaire fase. Dit zou verklaard kunnen worden door de lage oestradiolwaarden, maar zou ook kunnen doordat een vrouw op dat moment in de fase ongesteld is.
De hierboven beschreven analyse keek zowel naar kracht- als duurprestaties. Eerder voerde andere onderzoekers een vergelijkbare analyse uit, maar keken dan specifiek naar krachtprestaties en adaptaties als gevolg van krachttraining. In hun analyse lieten sommige onderzoeken wél, maar anderen géén verschillen zien in krachtprestaties tussen de verschillende fasen van de cyclus. Wel concludeerden de onderzoekers dat krachttraining in de folliculaire fase zorgde voor een grote toename in spiermassa.
Het hebben van een onregelmatige menstruatie
Het hebben van een menstruatie is een teken dat het lichaam goed functioneert. Wanneer je regelmatig een menstruatie mist of als de menstruatie uitblijft voor 3 maanden of meer, is het raadzaam om je (sport)arts te raadplegen.
Effect pilgebruik op de sportprestatie
De pil zorgt voor een afname in de hoeveelheid oestradiol en progesteron dat natuurlijk voorkomt in het lichaam en zorgt voor een kunstmatige toevoer van deze 2 hormonen. De pil is in Nederland nog altijd de populairste methode van anticonceptie, maar er zijn maar weinig coaches die weten wat het effect van het pilgebruik is op de sportprestatie. Ook hierover verscheen recent een groot overzichtsartikel, waarin de auteurs concludeerden dat er een klein negatief effect was van het pilgebruik op de sportprestatie. De onderzoekers benadrukten echter dat het verschil tussen pilgebruik en niet-gebruik erg klein was. Ook zagen de onderzoekers bij de gebruikers van de pil geen verschil in de prestatie tussen de dagen dat de pil werd genomen en de dagen dat de pil niet werd genomen.
Specifiek voor krachttraining zijn er aanwijzingen dat het gebruik van de pil zorgt voor een minder sterke toename van de spiereiwitsynthese na krachttraining. Dit wordt echter niet bevestigd door langer durend onderzoek dat kijkt naar een toename in spierkracht en spiermassa. Recent onderzoek suggereert zelfs dat gebruikers van de pil juist een sterkere toename hebben in spiermassa, maar dit effect kan beïnvloed worden door het type pil.
Individuele benadering
In het onderzoek dat is gedaan worden veelal acute prestatietesten gebruikt, die maar seconden tot enkele minuten duren. Voorbeeld van dergelijke testen zijn handknijpkracht, maximale kracht testen, sprongkracht of korte maximale fietstesten. Het is denkbaar dat eventuele negatieve klachten, die geassocieerd worden met de menstruatie (hoofdpijn, buikpijn, snel geïrriteerd zijn, etc.), vooral bij langere trainingen een negatief effect hebben. Ook is het aannemelijk dat vrouwen met dergelijke klachten niet meedoen aan wetenschappelijke onderzoek en dit effect dus niet meegenomen is in de literatuur. De auteurs van de recente overzichtsartikelen adviseren dan ook een individuele benadering, omdat iedere vrouw weer anders is. Alle fysieke en mentale effecten van de menstruatiecyclus en/of pilgebruik zijn nou eenmaal niet te reductioneren tot alleen maar 2 hormonen (oestradiol en progesteron).
Conclusie
Het is voor vrouwen onnodig om op basis van hormonen, die continu veranderen tijdens de menstruatiecyclus, hun training aan te passen. De fase van de menstruatiecyclus blijkt namelijk een zeer gering tot geen effect te hebben op de sportprestatie. Ook het wel trainen tijdens de folliculaire fase en niet tijdens de luteale fase, is niet praktisch, omdat men dan ongeveer 2 weken aan trainingsarbeid mist. Ook de pil lijkt geen noemenswaardig effect te hebben op de sportprestatie of toenames in spierkracht en spiermassa met krachttraining. Onderzoekers en trainers raden dan ook aan om op basis van de individuele ervaringen van de vrouwelijke atleet de training waar nodig aan te passen.
