Corticosteroïden, worden ook wel corticoïden genoemd. Cortisol en aldosteron zijn de twee bekendste hormonen die door de bijnierschors worden gemaakt. Cortisol is een glucocorticoïd dat ervoor zorgt dat er energie beschikbaar komt voor het lichaam in stress. Cortisol stimuleert de afbraak van glycogeen tot glucose en de nieuwvorming van glucose uit lactaat, glycerol, aminozuren en pyruvaat. Daarnaast stimuleert cortisol de vetafbraak door de effecten van adrenaline en noradrenaline op de vetafbraak te versterken. Verder heeft cortisol een ontstekingsremmend effect. Aldosteron zorgt ervoor dat water en natrium voor het lichaam behouden blijven, waardoor de bloeddruk stijgt.
Corticosteroïden worden gemaakt door de bijnieren
De bijnieren (adren) liggen als slagroomsoezen bovenop de nieren, vandaar ook de toepasselijke naam. Naast adrenaline en adrenaline, maken de bijnieren ook corticosteroïden. Adrenaline en noradrenaline worden gemaakt door het bijniermerg (medulla). Corticosteroïden worden gemaakt door de schors (cortex) van de bijnieren.
Eigenlijk zijn corticosteroïden de synthetische variant van de bijnierschorshormonen. Bijnierschorshormonen die door het lichaam zelf worden gemaakt, worden de corticoïden genoemd. Er zijn grofweg twee verschillende corticoïden; glucocorticoïden (meer bekend onder de naam cortisol) en mineralcorticoïden.
Cortisol wordt gemaakt door de zona fasciculata van de bijnierschors en heeft met name effect op de energiehuishouding van het lichaam. Later worden de effecten van cortisol meer in detail beschreven. Mineralcorticoïden waarvan de bekendste aldosteron worden geproduceerd door de zona glomerulosa van de bijnierschors. De productie van corticoïden wordt gestimuleerd door het hormoon ACTH (adrenocorticotroop hormoon; corticotropine). ACTH wordt gemaakt door de hypofyse.
Effecten van cortisol
Cortisol is een belangrijk hormoon dat het lichaam in staat stelt om adequaat te reageren op stresssituaties. Om deze reden wordt cortisol ook wel een stresshormoon genoemd. Cortisol komt vrij bij langdurige stresssituaties zoals langdurige zware fysieke inspanning, maar ook werkstress. Het belangrijkste effect van cortisol is het stimuleren van de energiebeschikbaarheid van het lichaam. Omdat glucose en vetzuren de belangrijkste brandstoffen zijn in stresssituaties zorgt cortisol ervoor dat deze brandstoffen beschikbaar komen voor die weefsels die behoefte hebben aan deze brandstoffen.
Cortisol zorgt ervoor dat glucose uit leverglycogeen wordt vrijgemaakt en wordt afgegeven aan het bloed. De vrijmaking van glucose uit glycogeen wordt glycogenolyse genoemd. Daarnaast stimuleert cortisol de omzetting van lactaat, pyruvaat, aminozuren en glycerol tot glucose. Dit proces wordt gluconeogenese genoemd. Verder stimuleert cortisol de effecten van adrenaline en noradrenaline op de vetafbraak (lipolyse). Naast de stimulatie van de energiebeschikbaarheid, onderdrukt cortisol het immuunsysteem, waardoor de ontstekingsreactie wordt onderdrukt.
Aldosteron is het bekendste mineralcorticoïd
Aldosteron is het belangrijkste mineralcorticoïd. Aldosteron heeft sterke effecten op de water- en zouthuishouding en daardoor ook de bloeddruk van het lichaam. Aldosteron wordt geproduceerd door de bijnieren wanneer de bloeddruk teveel daalt, het natriumgehalte van het bloed teveel daalt, of het kaliumgehalte van het bloed teveel stijgt. Aldosteron stimuleert het behoud van water en kalium door de nieren te stimuleren deze stoffen terug te resorberen uit de voorurine en kalium extra uit te scheiden uit het bloed. Naast ACTH stimuleren ook angiotensine II en ADH (antidiuretisch hormoon; vasopressine) de productie van aldosteron. Onder stresssituaties is het belangrijk voor het lichaam om voldoende vocht in het lichaam te hebben en de bloeddruk op peil te houden.
Bronnen:
William D. McArdle, Victor L. Katch, & Frank I. Katch (2014) Exercise Physiology, Nutrition, Energy, and Human Performance, LWW Philadelphia