Dit artikel gaat over de ziekte van Parkinson. De ziekte van Parkinson is een veelvoorkomende, progressieve neurodegeneratieve aandoening van het extra-pyramidale systeem en basale kernen. In dit artikel zal dieper ingegaan worden op de mogelijke behandelingen van de ziekte van Parkinson en de bijwerkingen van de verschillende behandelingen.
Het ziekteverloop van de ziekte van Parkinson wordt ingedeeld in vijf stadia (volgens Hoehn en Yahr) zoals hiernaast te zien is. De ernst van de ziekte neemt toe met elk volgend stadium, waarbij de patiënt in het laatste stadium ernstig geïnvalideerd is en verzorging in een verpleeghuis bijna altijd noodzakelijk is.
De behandeling bij de ziekte van Parkinson
De behandeling van de ziekte van Parkinson kan aan de hand van de vijf verschillende stadia van de ziekte uitgevoerd worden. Hiernaast zie je een schema waarin precies staat wat je in elk stadium geeft aan behandeling. Dit schema zal niet zo precies op iedere patiënt toegepast worden maar het is wel een goede richtlijn. Er moet natuurlijk ook gekeken worden naar iedere patiënt op zich en hoe deze het beste geholpen is. Hieronder zal de behandeling bij elk stadium van de ziekte verder worden besproken.
Stadium I van de ziekte van Parkinson
Patiënten met de ziekte van Parkinson in stadium I hebben een unilateraal beeld, dat wil zeggen dat slechts een helft van het lichaam is aangedaan, en lichte klachten van de ziekte. In dit stadium is het meestal nog niet nodig om met medicamenteuze behandeling te starten. Er wordt wel al aandacht besteed aan ADL-training (ALD=Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen).
Stadium I,5/II van de ziekte van Parkinson
In dit stadium van de ziekte begint men meestal wel met het innemen van medicatie. De medicamenteuze behandeling van de ziekte van Parkinson heeft geen aangetoonde remming van het ziekteproces. Er wordt pas gestart wanneer hinder wordt ondervonden van symptomen en dat is mede afhankelijk van de persoonlijke omstandigheden van de patiënt en de beperkingen die de patiënt door verschillende symptomen ondervindt.
Als eerste wordt er meestal gestart met amantamide. Amantamide is een antiviraal middel met tevens anti-parkinsonwerking.
Het werkingsmechanisme is niet volledig opgehelderd. Het middel heeft dopaminerge eigenschappen en een indirect parasympathicolytisch effect in de basale ganglia. Het therapeutische effect is onvoorspelbaar maar wanneer er effect is, is dit meestal binnen 2-3 dagen. Na 6-12 tot maanden vermindert de werking van het middel. Het middel heeft het meeste effect op de akinesie en de rigiditeit en is minder werkzaam dan levodopa.
Stadium II,5/III van de ziekte van Parkinson
In dit stadium wordt de amantadine gehandhaafd en kan er een dopamine-agonist of een dopamine-precursor aan de medicatie toegevoegd worden. Een dopamine-agonist activeert direct de postsynaptische dopaminereceptoren. De effectiviteit op hypokinesie en rigiditeit is minder dan die van levodopa. Halfwaardetijd is echter wel langer en daardoor houdt het klinische effect langer aan dan van levodopa. Een therapie van een combinatie van een dopamine-agonist en levodopa is werkzamer dan levodopa alléén. Apomorfine is de meest krachtige dopamine-agonist.
Levodopa is een precursor van dopamine. Het is het meest werkzame middel tegen parkinsonsymptomen. Dopamine kan de bloed-hersenbarrière niet passeren, levodopa wel. Wanneer levodopa de bloed-hersenbarrière gepasseerd is vindt omzetting door dopa-decarboxylase in dopamine plaats. Perifeer is er ook omzetting in dopamine waardoor er systemische bijwerkingen bij het gebruik van levodopa optreden. Men kan daarom Levodopa met carbidopa (decarboxylaseremmers) geven die de perifere dopaminevorming verminderd en de concentratie levodopa die in de hersenen beschikbaar is verhoogd.
Levodopa met carbidopa en entacapon remt decarboxylering en afbraak van levodopa in het bloed en verhoogd de oppervlakte levodopaplasmaspiegel. Levodopa heeft een snel en gunstig effect op hypokinesie en rigiditeit. De tremor kan ook afnemen. Na een aantal jaren verminderd de werkingsduur en effectiviteit van het middel.
Levodopa is een middel met erg veel bijwerkingen, hieronder staat een kort overzicht:
• in het begin vooral misselijkheid, braken en orthostatische hypotensie
• Bij hoge dosering visuele hallucinaties, opwinding, verwardheid en nachtmerries
• slaperigheid en plotselinge slaapaanvallen
• Na 2-3 jaar gebruik last van motorische complicaties
• na +/- 5 jr bij 2/3 vermindering werkingsduur
• Vermindering opslagmogelijkheid voor dopamine m.a.g. cerebrale levodopa-spiegel minder lang op peil
• Motorische respons gaat patroon volgen van cerumconcentraties:
o Tijdens piekconcentraties: overactiviteit (on-fase)
o Eind medicatieperiode: ernstige hypokinesie (of-fase)
o Oplossen door de combineren met dopamine-agonist en daarbij de levodopa dosis te
Stadium IV van de ziekte van Parkinson
In stadium IV wordt de medicatie gehandhaafd en kan er een dopamine-agonist of dopamine-precursor aan de medicatie toegevoegd worden wanneer dit nog niet gebeurd is.
Stadium V van de ziekte van Parkinson
In het laatste stadium van de ziekte kan er eventueel amantamine of apomorfine aan de behandeling worden toegevoegd als dit nog niet gebeurt is.
Niet-medicamenteuze behandeling van de ziekte van Parkinson
Behalve de medicamenteuze behandeling is de niet medicamenteuze behandeling bij de ziekte van Parkinson ook erg belangrijk. Hieronder staat een overzicht van wat daar onder kan vallen:
• Educatie patiënt + familie
• Ondersteuning
• Emotioneel en psychologisch vlak
• Ondersteuning verzorger
• Patiënten verenigingen
• Beweging en fysieke oefeningen
• Spraaktherapie
• Voeding
• Aanpassingen in huis, hulpmiddelen bij lopen
• Dagelijkse hulp, opname verpleeghuis
Chirurgische behandeling van de ziekte van Parkinson
Er zijn twee chirurgische behandelingen die kunnen helpen om de symptomen van de ziekte van Parkinson te verminderen. Namelijk destructieve (beschadigende) ingrepen en stimulatie van de aangedane gebieden in de hersenen.
Bronnen:
A. Hijdra, Koudstaal, PJ, Roos, RAC, Neurologie (2003), Elsevier gezondheidszorg, Maarssen