Proprioreceptoren, receptoren over houding en beweging

Proprioreceptoren zijn de sensorische receptoren in spieren, pezen en gewrichten. Proprioreceptoren verschaffen het centrale zenuwstelsel informatie over de stand en veranderingen van het bewegingsapparaat en de snelheid waarmee deze veranderingen plaatsvinden. De sensorische receptoren in spieren en pezen zijn gevoelig voor veranderingen in rek, spanning en druk. Op deze manier vervoeren ze informatie over veranderingen in de spieren en ledematen naar bewuste en onbewuste gebieden van het centrale zenuwstelsel. Het zenuwstelsel kan met deze sensorische informatie bewegingen monitoren en bijsturen. De proprioreceptoren zijn verbonden aan sensorische zenuwen en vervoeren informatie naar het centrale zenuwstelsel. Er zijn drie verschillende proprioreceptoren te onderscheiden. De drie proprioreceptoren zijn de spierspoeltjes, golgi-peeslichaampjes en lichaampjes van Pacini.

Spierspoeltjes en de rekreflex
Bouw en functie van de spierspoeltjes
De spierspoeltjes zijn mechanosensorische receptoren die informatie verschaffen over spierlengte en spierspanning aan het centrale zenuwstelsel. Het spierspoeltje geeft informatie over met name de rek op een spier. De spier past hierop zijn spierlengte aan, waardoor de rek op het spierspoeltje verandert.
Het spierspoeltjes bestaat uit een aantal spiervezels, twee sensorische afferente vezels en een motorische efferente vezel. De afferente vezels zijn de primaire annulospirale sensorische vezel die geheel om de nucleaire kettingvezels van de spierspoelvezels krult en de secundaire sensorische vezel die de nucleaire zakvezels van de spierspoelvezels innerveert. De efferente vezel is een gamma-motor vezel.

Rekflex en het spierspoeltje
Het spierspoeltje wordt gerekt, wanneer de spier waarin het spierspoeltje ligt plots wordt gerekt. De afferente vezels detecteren deze rek en geven deze informatie door aan het centrale zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel geeft twee impulsen door via efferente motoneuronen. Een impuls gaat via het alfa-motoneuron naar de spiervezels buiten het spierspoeltje (extrafusale spiervezels). De extrafusale spiervezels trekken concentrisch samen (spierlengte wordt korter). Hierdoor wordt de rek op het spierspoeltje opgeheven. Immers wanneer de spier verkort, neemt de rek op het spierspoeltje af. De andere impuls gaat echter via gamma-motoneuronen naar de spiervezels in het spierspoeltje die hierdoor samentrekt en weer op spanning wordt gebracht om zo vervolgens nieuwe rek op de spier te kunnen waarnemen.

Golgipeeslichaampjes
De golgipeeslichaampjes liggen tussen de extrafusale spieren en pezen rondom de spierpees-overgang. De golgipeeslichaampjes zijn gevoelig voor veranderingen in spierspanning. Deze spierspanning wordt gedetecteerd bij zowel verkorting als verlenging van spieren.
Golgipeeslichaampjes dempen de rekreflex door via een interneuron (schakelneuron) in het ruggenmerg het alfa-motoneuron dat verantwoordelijk is voor de rekreflex te remmen.
De golgipeeslichaampjes maken bewegingen vloeiender en gelijkmatiger. Ook beschermen de golgipeeslichaampjes de spieren tegen schade door de spiercontractie iets te dempen, of juist de spier aan te spannen bij een snelle verlenging van spieren.

Lichaampjes van Pacini
Het lichaampje van Pacini ligt dicht bij de golgipeeslichaampjes. Het lichaampje van Pacini bestaat uit een vrij zenuwuiteinde dat omringd wordt door concentrische ringen van bindweefsel. Wanneer de concentrische ringen worden ingedrukt, wordt dat door het vrije zenuwuiteinde gedetecteerd.
Het lichaampje van Pacini reageert op diepe druk en snelle bewegingen en past zich snel aan een nieuwe situatie. Dat betekent dat bij langdurige druk alleen in het begin deze diepe druk wordt waargenomen en daarna niet meer. Bij snelle bewegingen verandert echter voortdurend de druk op het lichaampje van Pacini waardoor constant het lichaampje van Pacini informatie verstuurt over deze veranderingen.

Bronnen:

William D. McArdle, Victor L. Katch, & Frank I. Katch (2014) Exercise Physiology, Nutrition, Energy, and Human Performance, LWW Philadelphia