Wanneer iemand een ulcus (zweer) heeft, is er sprake van een defect van de huid wat reikt tot in de subcutus. Het defect heeft geen of bij geen tendens om te genezen. Een ulcus ontstaat na een huidverandering. Wanneer men ouder wordt, komt een ulcus cruris vaker voor. De meest voorkomende oorzaak van een ulcus cruris is chronische veneuze insufficiëntie. Chronische veneuze insufficiëntie (CVI) komt bij veel mensen voor. 1 op de 5 vrouwen en 1 op de 6 mannen tussen de leeftijd van 18 en 79 jaar heeft CVI.
Oorzaken van een ulcus cruris
Er zijn meerdere oorzaken die een ulcus cruris kan veroorzaken. De meest voorkomende oorzaak is chronische veneuze insufficiëntie. Dit kan door meerderen oorzaken ontstaan. Een oorzaak die veel gezien wordt is varices, ook wel spataderen genoemd. Andere oorzaken kunnen diepe veneuze trombose (DVT) of een verminderde pompfunctie zijn.
Een ulcus cruris kan ook nog veroorzaakt worden door arteriële insufficiëntie wat vaak ontstaat ten gevolge van arteriosclerose of hypertensie. Andere oorzaken van een ulcus cruris kunnen microcirculatiestoornissen zijn, die kunnen ontstaan bij o.a. diabetes mellitus en hypertensie, en lymfecirculatiestoornissen.
Ulcus cruris venosum
De oorzaak van een ulcus cruris venosum is gelegen in een laat gevolg van een veneuze circulatie stoornis. In de onderbenen bestaat het veneuze afvoersysteem uit die onderdelen, een oppervlakkig systeem (10-15% van de afvloed), een dieper gelegen systeem (85-90% van de afvloed) en een systeem wat het oppervlakkige systeem met het diepere systeem verbindt.
Er zijn verschillende factoren die ervoor zorgen dat het veneuze bloed in het been bij een rechtopstaand persoon tegen de zwaartekracht in omhoog wordt geleid. Hier volgt een overzicht van de factoren:
• Het restant druk in de venen veroorzaakt door de linkerharthelft
• De afname van de intra-abdominale druk ontstaan door de zuigkracht van de inspiratie
• Spierarbeid van de kuitspier, hierdoor ontstaat een “spierpomp:
• De bicuspidale kleppen in de venen, die ervoor zorgen dat het bloed niet terugstroomt
• De tegendruk van de venenwand door de mate van tonus
Wanneer de kleppen in de venen niet meer goed functioneren, kan er chronische veneuze insufficiëntie ontstaan. Dit is het gevolg van een afvloedstoornis van het veneuze bloed. Wanneer de kleppen in de venen niet meer voldoende functioneren, kan er een onvoldoende drukdaling ontstaan in de venen tijdens het lopen. Omdat de kleppen het bloed niet meer ’tegenhouden’ terug te stromen naar onderen, ontstaat er een permanente drukverhoging in de venen waardoor veneuze hypertensie ontstaat. Hierdoor ontstaat ook een te hoge druk in de capillairen (kleinste bloedvaatjes), die daardoor dilateren (verwijden), lekken en een toegenomen filtratie krijgen. Hierdoor ontstaat een verminderde terugresorptie van lymfe waardoor oedeem ontstaat. Er kan hierdoor dus een ophoping van vocht ontstaan in het interstitium met daarbij een afname van de capillaire flow. Hierdoor kan er een afname zijn van de zuurstofvoorziening met als gevolg het ontstaan van een ulcus cruris venosum.
Klachten die wijzen op chronische veneuze insufficiëntie
De volgende verschijnselen kunnen wijzen op een chronische veneuze insufficiëntie:
• ‘Ankle flare’, venectasieën aan de mediale (binnenzijde) voetrand
• Pitting oedeem
• Hyperpigmentatie
• Atrophie blanche, hierbij is er een gedepigmenteerd huidgebied ten gevolge van een litteken
• Hypostatisch eczeem
• Stuwingserytheem
• Nagelafwijkingen
• Induratie
De gradatie van chronische veneuze insufficiëntie
Er zijn verschillende gradaties van chronische veneuze insufficiëntie:
• Graad I: Uitsluitend gering oedeem
• Graad II: Pitting oedeem, pigmentverschuivingen, atrophie blanche en dermato- en liposclerose
• Graad III: Ulcus cruris (op het moment of in de voorgeschiedenis)
Posttrombotisch syndroom
Wanneer iemand een diep veneuze trombose heeft gehad, kan zich ook een ulcus cruris ontwikkelen. Dit komt doordat niet in alle gevallen er rekanalisatie plaatsvindt van de trombus en de kleppen verdwenen zijn in de aangedane vene. Het posttrombotisch syndroom ontstaat in drie fasen, waarbij eerst oedeem ontstaat, daarna secundaire varices en tot slot chronische veneuze insufficiëntie wat als gevolg een ulcus cruris kan hebben.
Arteriële insufficiëntie
Een ulcus cruris aan de benen ontstaat in ongeveer 15-20% als gevolg van arteriële insufficiëntie. Ook wordt er vaak een combinatie gezien van veneus en arterieel vaatlijden. De meest voorkomende oorzaak van arteriële insufficiëntie is arteriosclerose. Risicofactoren voor het ontwikkelen van arteriosclerose zijn; diabetes mellitus, hypertensie, roken, leeftijd en hypercholesterolemie. Klachten die mensen kunnen hebben met arteriële insufficiëntie zijn koude voeten, claudicatio intermittens klachten, verminderde beharing, dunne huid en ulcus cruris.
Andere oorzaken/diagnosen
Bij een ulcus cruris moet men ook nog de volgende aandoeningen in het achterhoofd houden:
• Diabetes ulcus
• Ecthyma, ontstaat door een pyokokkeninfectie na een insectenbeet of trauma
• Vasculitus met ulceraties
• Ulcera ontstaan bij necrobiosis lipoidica
• Plaveiselcelcarcinoom
• Basaalcelcarcinoom
• Pyoderma gangraenosum, immunologische aandoening
Diagnose ulcus cruris
Om de diagnose ulcus cruris te stellen, kijkt men naar de volgende punten:
• De voorgeschiedenis is erg belangrijk. Denk aan trombose, varices, oedeem, claudicatio intermittens
• Inventariseren of er sprake is van risicofactoren (roken, hypertensie, hoge leeftijd, overgewicht, immobiliteit, langdurig staan en diabetes mellitus)
• Tekenen van chronische veneuze insufficiëntie
• Grootte, diepte en lokalisatie van de ulcus
• Pulsaties van de slagaderen
• Huidtemperatuur
• Capillaire refill
• Enkel-armindex
Bronnen:
JH Sillevis Smitt, van Everdingen, JJE, Starink, ThM, de Haan, M, Dermatovenereologie voor de eerste lijn (2004), Bohn Stafleu van Loghum, Houten