Inspanningsfysiologie; Valsalva-manoeuvre en bloeddruk

De Valsalva-manoeuvre is het sluiten van de glottis na een diepe inademing (inspiratie) terwijl gelijktijdig de uitademingsspieren maximaal aanspannen. Hierdoor neemt de intrathoracale druk (druk in de borstkas) toe en wordt de thorax (borstkas) gestabiliseerd. De Valsalva-manoeuvre wordt veelvuldig toegepast tijdens maximale, of zeer zware krachtinspanning van korte duur. Om het effect van de Valsalva-manoeuvre goed te begrijpen, is een globaal inzicht nodig van de bouw en werking van het hart- en vaatstelsel, oftewel het circulatiestelsel.

Bouw en werking (anatomie en fysiologie) van het circulatiestelsel
Functie van het circulatiestelsel
Het hart- en vaatstelsel verzorgt de bloedtoevoer naar de weefsels. In het bloed is zuurstof opgelost en worden voedingsstoffen en immuunstoffen naar de weefsels vervoerd. De weefsels gebruiken het zuurstof en de voedingsstoffen en geven afvalstoffen en koolstofdioxide aan het bloed af. In de longcirculatie geeft het bloed het koolstofdioxide af aan de longen en nemen zuurstof op. Tenslotte kan het bloed via de bloedvaten in de huid nog warmte afgeven.

Bouw van het circulatiestelsel
Het hart kan men beschouwen als de drijvende kracht in het circulatiestelsel. Het hart is een tweezijdige pomp die bloed via de bloedvaten in de kleine circulatie en grote circulatie pompt. In de kleine circulatie pompt de rechter harthelft via de longslagader bloed door achtereenvolgens de kleinere longslagders (a. pulmonaris), longarteriolen, longcapillairen (haarvaten), longvenulen en tenslotte de longader (v. pulmonaris). In de longen geeft het bloed koolstofdioxide af en neemt zuurstof op. De longader mondt uit in de linker harthelft, waarmee de grote circulatie start.
De linker harthelft pompt bloed in de aorta (grootste slagader). De aorta mondt uit in nog steeds grote slagaders die de verschillende delen van het lichaam van bloed voorziet. De verschillende slagaders monden uit in verschillende arteriolen die vervolgens weer vertakken in capillairen. Op het niveau van de capillairen worden zuurstof, voedingsstoffen, warmte, afvalstoffen en koolstofdioxide tussen de bloedvaten en weefsels uitgewisseld. De capillairen verzamelen zich tot venulen en de venulen tot kleine venen. De kleine venen monden uit in grotere venen. Uiteindelijk monden alle venen uit in de bovenste en onderste holle ader (vena cava superior en inferior). De bovenste en onderste holle ader monden uit in de rechter harthelft. De onderste holle ader moet door het diafragma. Het diafragma is een spier die aangespannen kan worden. Wanneer deze spier aanspant samen met de andere ademhalingsspieren wordt de onderste holle ader dichtgedrukt, waardoor er geen bloed naar de rechter harthelft kan stromen.

Gevolgen van de Valsalva-manoeuvre
Wanneer de Valsalva-manoeuvre plaatsvindt neemt de veneuze toevoer van bloed naar het hart af, omdat de vena cava inferior (onderste holle ader) wordt dichtgedrukt. De onderste holle ader zorgt immers voor de veneuze toevoer van bloed uit een groot deel van het lichaam. Wanneer de veneuze toevoer afneemt, neemt de hoeveelheid bloed die het hart kan wegpompen ook af en daalt de bloeddruk. Deze daling van de bloeddruk kan zelfs duizeligheid en flauwvallen tot gevolg hebben. Zodra de Valsalva-manoeuvre wordt beƫindigd, neemt de bloeddruk snel toe en overcompenseert zelfs. Dit komt omdat plots de onderste holle ader als een tuinslang die dichtgedrukt was, geopend wordt en veel meer bloed richting het hart toevoert. Het hart moet plots meer bloed wegpompen en de bloeddruk stijgt.
De stijging van de bloeddruk tijdens krachttraining wordt overigens niet alleen veroorzaakt door de Valsalva-manoeuvre, maar vooral doordat de actieve spieren tijdens krachttraining de bloedvaten die de actieve spieren van bloed voorzien dichtdrukken. Omdat het hart toch het bloed door deze bloedvaten wil pompen, neemt de kracht waarmee het hart slaat toe en dientengevolge ook de bloeddruk. Hoewel met name de systolische bloeddruk (bovendruk) tijdens krachttraining toeneemt, zorgt regelmatig sporten en dus ook krachttraining voor een daling van de bloeddruk in rust en beschermd op die manier tegen de ontwikkeling van hart- en vaatziekten.

Bronnen:

William D. McArdle, Victor L. Katch, & Frank I. Katch (2014) Exercise Physiology, Nutrition, Energy, and Human Performance, LWW Philadelphia