Een reflex is de eenvoudigste integratie van het sensorische (afferente) en motorische (efferente) zenuwstelsel. Een reflex is de onbewuste spiercontractie, of reactie van een klier op een prikkel. Bij de totstandkoming van een reflex zijn de hogere hersendelen niet betrokken. Aangeleerd automatisch gedrag is aldus geen reflex. Ook de bewuste snelle reactie op veranderende omstandigheden is geen reflex. Een reflex kan worden onderverdeeld in een eenvoudige en complexe reflex. Om een reflex beter te begrijpen is globaal inzicht nodig van bouw en werking van het afferente en efferente zenuwstelsel.
Afferente en efferente zenuwstelsel
Het zenuwstelsel kan verdeeld worden in het afferente en efferente zenuwstelsel. Overal in het lichaam liggen receptoren. Deze receptoren merken veranderingen in hun omgeving op. Vervolgens prikkelen de receptoren de sensorische zenuwen waarmee ze verbonden zijn. Wanneer de prikkel groot genoeg is, zendt de sensorische zenuw actiepotentialen (impulsen) richting het centrale zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel kan vervolgens een reactie op de binnenkomende impulsen genereren. De reactie op binnenkomende impulsen wordt van het centrale zenuwstelsel richting effectoren geleid. De effectoren zijn vaak spieren (skeletspieren, gladde spieren en hartspier) en klieren.
Het deel van het zenuwstelsel dat impulsen richting het centrale zenuwstelsel stuurt, wordt het afferente zenuwstelsel genoemd. Het deel van het zenuwstelsel dat impulsen richting de effectoren stuurt, wordt het efferente zenuwstelsel genoemd.
Het afferente deel van het zenuwstelsel bevindt zich in de achterhoorn van het ruggenmerg. Het efferente deel van het zenuwstelsel bevindt zich in de voorhoorn van het ruggenmerg. De neuronen van het afferente en efferente zenuwstelsel kunnen direct met elkaar synapteren (verbonden zijn). Er kunnen echter ook interneuronen (schakelneuronen) tussen de afferente en efferente neuronen voorkomen.
Eenvoudige reflexen
Bij een eenvoudige reflex vindt de reactie van het efferente deel van het zenuwstelsel plaats waar ook de sensorische informatie vandaan komt. Bij een eenvoudige reflex synapteert het afferente neuron vaak direct of met tussenkomst van een enkele interneuron op het efferente neuron. De spierrekkingsreflex van de m. quadriceps (vierhoofdige dijbeenspier) door met een reflexhamer op de kniepees te tikken, is een voorbeeld van een eenvoudige reflex.
Complexe reflexen
Bij een complexe reflex zijn meerdere neuronen betrokken. Het afferente neuron synpateert niet direct met het efferente neuron. Ook is er vaak geen directe relatie meer tussen de afferente impuls en de efferente reactie. Zo is de verhoging van de hartfrequentie en het slagvolume van het hart als reactie op de verlaagde pH van het bloed in bewegende spieren een voorbeeld van een complexe reflex. Ook de niesreflex bij het kijken naar de felle zon is een voorbeeld van een complexe reflex.
Aandoeningen van het zenuwstelsel en reflexen
Bij bepaalde aandoeningen van het zenuwstelsel kunnen reflexen sterker (hyperreflexie), of juist zwakker (hyporeflexie) worden, of helemaal afwezig zijn (areflexie). Wanneer reflexen zwakker, of juist geheel afwezig zijn, is het afferente zenuwstelsel aangedaan. Wanneer reflexen versterkt aanwezig zijn, zijn vaak de hogere hersendelen aangedaan. De hogere hersendelen zijn dan niet meer in staat om de reflexen te dempen.
Bronnen:
JE. Hall, 2013, Pocket Companion to Textbook of Medical Physiology, Elsevier Inc
GA Thibodeau, Patton KT 2012, Anatomy & Physiology, Mosby/Elsevier
EN Marieb, Hoehn K 2012, Human Anatomy & Physiology, Pearson/Benjamin Cummings