Het zenuwstelsel kan op verschillende manieren ingedeeld worden. Het deel van het zenuwstelsel wat binnen de schedel en wervelkolom ligt, wordt het centrale zenuwstelsel (CZS) genoemd. Het deel van het zenuwstelsel wat buiten het de schedel en wervelkolom ligt wordt het perifere zenuwstrelsel (PZS) genoemd. Het deel van het zenuwstelsel wat informatie richting het CZS aanvoert wordt het afferente zenuwstelsel genoemd. Het efferente deel van het zenuwstelsel voert informatie van het CZS af. Het efferente zenuwstelsel bestaat uit een somatisch en autonoom zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit een para- en sympatisch en enterisch zenuwstelsel.
Centrale en perifere zenuwstelsel (CZS en PZS)
Het CZS ligt binnen de schedel en wervelkolom. Het CZS bestaat uit de grote hersenen (cerebrum), de kleine hersenen (cerebellum) en ruggenmerg (medulla spinalis). Het CZS ontvangt, integreert, verwerkt en verstuurt informatie.
Het PZS ligt buiten de schedel en wervelkolom en bestaat uit de twaalf hersenzenuwen die afkomstig zijn van de hersenstam, 31 spinale zenuwen en de grensstreng (splanchische zenuwen). De splanchische zenuwen liggen aan weerszijden van de wervelkolom. Het PZS verbindt het CZS met organen die buiten het CZS. Het PZS stuurt informatie van en naar het CZS.
Afferente en efferente zenuwstelsel
Het afferente zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel wat informatie vervoert vanuit de periferie naar het CZS. Het afferente zenuwstelsel wordt ook wel het sensorische zenuwstelsel genoemd en het is verantwoordelijk voor de sensibiliteit. Het afferente zenuwstelsel bestaat uit sensorische neuronen. Deze neuronen geleiden prikkels naar het CZS. Deze prikkels kunnen hun oorsprong buiten het lichaam hebben, zoals bijvoorbeeld tastprikkels. Prikkels die hun oorsprong buiten het lichaam hebben, worden exteroceptieve prikkels genoemd. Prikkels kunnen hun oorsprong ook in het lichaam hebben, zoals bijvoorbeeld de stand van gewrichten. Prikkels die hun oorsprong in het lichaam hebben, worden interoceptieve prikkels genoemd.
De verwerking van sensorische prikkels kan zeer eenvoudig verlopen in alleen het ruggenmerg, bij bijvoorbeeld een reflexboog. Ook kunnen prikkels onbewust verwerkt worden in bijvoorbeeld de hersenstam, maar ook bewust in het cerebrum.
Het efferente deel van het zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel wat informatie vervoert vanuit het CZS naar de periferie. Het efferente zenuwstelsel wordt ook wel het motorische zenuwstelsel genoemd. Het efferente zenuwstelsel bestaat uit een autonoom zenuwstelsel en somatisch zenuwstelsel.
Autonome en somatische zenuwstelsel
Het efferente zenuwstelsel is verder te verdelen in het autonome en somatische zenuwstelsel. Het autonome zenuwstelsel (vegetatieve of viscerale zenuwstelsel) is het deel van het efferente zenuwstelsel dat niet onder invloed van de wil staat. Het autonome zenuwstelsel stelt op basis van informatie die binnenkomt via het sensorische zenuwstelsel de activiteit van interne organen (viscera), klieren en bloedvaten bij. Het autonome zenuwstelsel bestaat uit het parasympatisch, sympatische en enterische zenuwstelsel.
Het somatische zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat wel onder invloed van de wil staat. Het somatische zenuwstelsel stuurt bewust onze spieren aan.
Parasympatisch en sympatisch zenuwstelsel
Het autonome zenuwstelsel is verder te verdelen in het parasympatisch en (ottho)sympatische zenuwstelsel. Zowel het parasympatisch als het sympatische zenuwstelsel bestaan uit preganglionaire zenuwvezels, neuronen van het ganglion en postganglionaire zenuwvezels. Bij het parasympatisch zenuwstelsel zijn de preganglionaire vezels erg lang en ligt het ganglion erg dicht bij het doelorgaan wat wordt geïnnerveerd. De preganglionaire zenuwvezels zijn afkomstig van enkele hersenzenuwen en sacrale zenuwen. Het parasympatisch zenuwstelsel zet het lichaam in een ruststand.
De preganglionaire vezels van het sympatische zenuwstelsel eindigen in de grensstreng die thoracolumbaal loopt en aan weerszijden van de wervelkolom loopt. De preganglionaire vezels van het sympatische zenuwstelsel zijn relatief kort. De postganglionaire zenuwvezels van het symptische zenuwstelsel zijn lang. Het symptische zenuwstelsel zet het lichaam in een actiestand.
Enterische zenuwstelsel
Het enterische zenuwstelsel bevat evenveel neuronen als het ruggenmerg (ongeveer 100 miljoen). Deze neuronen liggen verspreid in de wanden van de spijsverteringsorganen van slokdarm (oesphagus) tot de anus. Het enterische zenuwstelsel beïnvloedt de activiteit van het spijsverteringsstelsel. Vaak werkt het enterische zenuwstelsel samen met het parasympatisch en sympatische zenuwstelsel, maar het kan ook functioneren zonder input vanuit deze delen van het zenuwstelsel.
Bronnen:
JE. Hall, 2013, Pocket Companion to Textbook of Medical Physiology, Elsevier Inc
GA Thibodeau, Patton KT 2012, Anatomy & Physiology, Mosby/Elsevier
EN Marieb, Hoehn K 2012, Human Anatomy & Physiology, Pearson/Benjamin Cummings