Weerstand kunnen bieden tegen pathogenen (ziekteverwekkers) is een belangrijke functie van het lichaam. Zonder de afweersystemen van het lichaam zou een simpel verkoudheidsvirus dodelijk kunnen zijn. Het menselijk lichaam kan weerstand bieden tegen pathogenen door niet-specifieke (aangeboren) en specifieke (niet aangeboren) afweersystemen. Een belangrijke rol in de afweer spelen de witte bloedcellen (leukocyten).
Niet specifieke afweersystemen
Pathogenen maken het lichaam ziek. Pathogenen zijn schimmels, parasieten, bacteriën, virussen en prionen. Het lichaam moet weerstand kunnen bieden tegen deze verschillende pathogenen. Het lichaam kan weerstand bieden tegen deze pathogenen met het specifieke en niet-specifieke afweersysteem. Het niet specifieke afweersysteem wordt ook wel het aangeboren afweersysteem genoemd. Het niet specifieke afweersysteem bestaat uit verschillende onderdelen (of barrières). De verschillende onderdelen van het niet specifieke afweersysteem worden hieronder opgesomd:
- Huid
- Slijmvliezen
- Maagzuur
- Goede bacteriën in het spijsverteringsstelsel
- Fagocyterende cellen (soort witte bloedcellen; leukocyten)
- Interferonen
- Het complementsysteem
- Ontsteking en koorts
Hieronder volgt een korte beschrijving van de functie van ieder onderdeel van het niet specifieke afweersysteem:
Functie van de huid in de afweer
De huid vormt in feite een beschermende hoes om het lichaam. De huid is een gesloten orgaan, waar pathogenen moeilijk door kunnen binnendringen. Daarnaast zitten er op de huid ook bacteriën die gunstig zijn voor het lichaam. Deze bacteriën vallen de schadelijke pathogenen aan. Het belang van de huid als orgaan in de afweer is te zien bij ernstige brandwondenslachtoffers. Brandwondenslachtoffers lopen een groot risico op het krijgen van een infectie.
Functie van de slijmvliezen in de afweer
Niet alleen in de mond, maar ook in de ademhalingsstelsel en spijsverteringsstelsel komen slijmcellen en slijmvliezen voor. Deze slijmvliezen vormen een laag slijm. Deze laag slijm vormt een barrière tussen de pathogenen en het lichaam. Hierdoor kunnen de pathogenen niet het lichaam binnendringen. Daarnaast bevat het slijm vaak antistoffen die de pathogenen aanvalt en onschadelijk maakt.
Functie van het maagzuur in de afweer
Je zou het misschien niet zeggen, maar al het voedsel wat we eten is bedekt met pathogenen. Zonder de maag, zouden we veel bevattelijker zijn voor de pathogenen die op ons voedsel zitten. De maag scheidt namelijk niet alleen slijm uit, maar ook maagzuur. Maagzuur bestaat voor een groot deel uit zoutzuur. Zoutzuur is een zeer sterk zuur wat het leven voor pathogenen in het lichaam zeer moeilijk maakt. Zoutzuur doodt een groot deel van de pathogenen in het voedsel.
Functie van de goede bacteriën in het spijsverteringsstelsel in de afweer
In de dunne en dikke darm zitten zeer veel bacteriën. Dit zijn vaak goede bacteriën. Deze goede darmbacteriën, of darmflora spelen een zeer belangrijke rol in de afweer van het lichaam. De darmbacteriën zorgen ervoor dat de pathogenen het lichaam niet kunnen binnendringen. In sommige gevallen kunnen pre- en probiotica, zoals yakult, vifit en actimel de darmbacteriën in hun functie ondersteunen.
Functie van de fagocyterende cellen in de afweer
Een bepaald soort witte bloedcellen (leukocyten) worden de fagocyten genoemd. Deze fagocyten zijn in staat om pathogenen onschadelijk te maken door ze geheel te omsluiten en af te breken. Dit proces wordt fagocytose genoemd.
Functie van interferonen in de afweer
Interferonen worden ook wel cytokinen genoemd. Interferonen spelen een belangrijke rol in de afweer van virussen. Interferonen verhinderen dat virussen zichzelf kunnen delen.
Functie van het complementsysteem in de afweer
Het complementsysteem is normaal inactief, maar wordt actief wanneer het complementsysteem pathogenen ‘ziet’, of wanneer het complementsysteem bepaalde antistoffen die op pathogenen zit, herkent. Het complementsysteem activeert bepaalde afweersystemen waardoor de pathogenen onschadelijk worden gemaakt.
Functie van ontsteking en koorts in de afweer
De ontstekingsreactie zorgt ervoor dat de afweer tegen pathogenen in gang wordt gezet. Een ontsteking sluit ook een geïnfecteerd gebied af, waardoor er geen toegang meer wordt verleend voor pathogenen en pathogenen zich niet kunnen verspreiden. Koorts versnelt de stofwisseling van de cellen van het afweersysteem, waardoor de cellen sneller kunnen reageren op pathogenen.
Specifieke afweersystemen
De specifieke afweersystemen zijn de niet aangeboren afweersysteem. De specifieke afweersystemen worden ook wel de verworven immuniteit genoemd en ontstaat op actieve wijze. De specifieke immuniteit wordt verworven, nadat het lichaam is blootgesteld aan een bepaalde pathogeen.
Alle pathogenen hebben bepaalde eiwitten op hun oppervlak. Deze eiwitten worden antigenen genoemd. Na de eerste blootstelling moet de specifieke immuniteit op gang komen. Na de herhaalde blootstelling met dezelfde pathogenen, herkent het specifieke immuunsysteem de pathogenen en kan sneller een arsenaal aan immuunreacties mobiliseren.
Het specifieke immuunsysteem bestaat grofweg uit de B-lymfocyten (humorale immuniteit) en T-lymfocyten (cellulaire immuniteit). Hoe de B-lymfocyten en T-lymfocyten pathogenen aanvallen, is een complex proces. B-lymfocyten vallen de pathogenen aan met antistoffen. T-lymfocyten vallen als gehele cel de pathogenen aan.
Bronnen:
JE. Hall, 2013, Pocket Companion to Textbook of Medical Physiology, Elsevier Inc
GA Thibodeau, Patton KT 2012, Anatomy & Physiology, Mosby/Elsevier
EN Marieb, Hoehn K 2012, Human Anatomy & Physiology, Pearson/Benjamin Cummings