Adrenaline (epinefrine), noradrenaline (norepinefrine), corticosteroïden en androgenen worden geproduceerd door de bijnieren. De bijnieren liggen als een soort slagroomsoesjes bovenop de nieren. De bijnieren bestaan uit schors (cortex) en uit merg (medulla). In de schors worden de corticosteroïden geproduceerd en in de medulla worden noradrenaline en adrenaline geproduceerd. De hormonen van bijnieren worden geproduceerd wanneer er sprake is van stress. De hormonen van de bijnieren stimuleren onder andere de energiestofwisseling en verhogen het hartminuutvolume.
Adrenaline en noradrenaline (catecholaminen), fight or flight hormonen
Aan beide zijden van het lichaam liggen bovenop de nieren de bijnieren (adren genoemd). De bijnieren bestaan uit een merg en uit een schors. In het bijniermerg worden adrenaline (epinefrine) en noradrenaline (norepinefrine), ook wel de catecholaminen genoemd, geproduceerd. Van de catecholaminen die het bijniermerg produceert, is 20% noradrenaline en 80% adrenaline. De productie van catecholaminen wordt door de sympaticus gestimuleerd. De sympaticus vergroot de alertheid van het lichaam en maakt het lichaam klaar voor mogelijk gevaarlijke situaties. De hypothalamus maakt ACTH aan wat de catecholamineproductie van het bijniermerg stimuleert. In het lichaam zijn er verschillende receptoren die reageren op noradrenaline en/of adrenaline. Deze receptoren zijn:
- De α-receptoren. De α-receptoren liggen in de bloedvaten en de spijsverteringsorganen. Stimulatie van deze receptoren zorgt voor vaatvernauwing (vasoconstrictie) en een tragere spijsvertering.
- De β-receptoren. De β-receptoren liggen op het hart, de hersenen, de longen, de alvleesklier, de skeletspieren en het vetweefsels. Wanneer de β-receptoren worden gestimuleerd, vergroot dat het slagvolume en hartslagfrequentie van het hart (hartminuutvolume), vergroot de alertheid, verwijdt de ademwegen en vergroot het ademminuutvolume, stimuleert de alvleesklier tot productie van glucagon en remt de productie van insuline, stimuleert de afbraak van glycogeen tot glucose en vetten tot vrije vetzuren.
Samen zorgt stimulatie van deze receptoren tot het kunnen overgaan tot actie. Zowel noradrenaline als adrenaline stimuleren de α-receptoren en β-receptoren in het lichaam.
Corticosteroïden, stresshormonen, hormonen van de bijnierschors
De bijnieren bestaan uit merg en schors. De bijnierschors (cortex) bestaat uit drie verschillende lagen. Elke laag van de bijnierschors produceert een ander corticosteroïdhormoon. De drie lagen van de bijnierschors met de hormonen die het produceert staan hieronder beschreven:
- Zona glomerulosa (buitenste laag) produceert mineralocorticosteroïden, zoals aldosteron
- Zona fasciculata (middelste laag) produceert glucocorticosteroïden, zoals cortisol
- Zona reticularis (binnenste laag) produceert androgenen
Aldosteron
Zo heeft aldosteron effect op het natriumgehalte van het bloed, vochthuishouding en de bloeddruk. Wanneer het natriumgehalte, vochtvolume en daardoor de bloeddruk teveel daalt en/of kaliumgehalte van het bloed teveel stijgt, wordt er aldosteron geproduceerd. Aldosteron zorgt ervoor dat natrium wordt vastgehouden door het lichaam en kalium wordt uitgescheiden. Het natrium zorgt weer voor vasthouden van vocht, waardoor de bloeddruk weer normaliseert. Angiotensine II en ADH stimuleren ook de aldosteronproductie.
Cortisol (stresshormoon)
Cortisol (stresshormoon) wordt door de bijnieren geproduceerd in periodes van stress, daarom wordt cortisol ook wel stresshormoon genoemd. Cortisol zorgt ervoor dat we stressvolle periodes het hoofd kunnen bieden. Cortisol zorgt ervoor dat het lichaam energie vrijmaakt die het lichaam in stressvolle periodes goed kan gebruiken. Cortisol stimuleert de lipolyse (afbraak van vet tot vrije vetzuren), de vorming van glucose uit lactaat, glycerol en aminozuren (gluconeogenese) en de vorming van glycogeen uit glucose (glycogenese). Daarnaast remt cortisol de ontstekingsreactie. Met een heftige ontstekingsreactie is het immers lastig om stressvolle periodes het hoofd te bieden. Dit is ook vaak de reden dat mensen vaak ziek worden na een stressvolle periode. Na een stressvolle periode wordt er minder cortisol geproduceerd waardoor een ontsteking heftig de kop op kan steken.
Androgenen (oestrogenen en testosteron)
De laatste groep hormonen die door de bijnierschors wordt gemaakt zijn de adrogenen. Androgenen zijn geslachtshormomen (bij de vrouw oestrogenen en bij de man testosteron) en worden voornamelijk door de geslachtsorganen gemaakt. Slechts een klein gedeelte van de circulerende androgenen worden door de bijnieren gemaakt.
Bronnen:
JE. Hall, 2006, Pocket Companion to Textbook of Medical Physiology, Elsevier Inc
GA Thibodeau, Patton KT 2007, Anatomy & Physiology, Mosby/Elsevier
EN Marieb, Hoehn K 2007, Human Anatomy & Physiology, Pearson/Benjamin Cummings