Wie kent Xylitol niet? Xylitol wordt gewonnen uit houtvezels en is een bekende zoetstof die onder andere wordt gebruikt in suikervrije kauwgom (of is het kauwgum?) en tandpasta. Hoewel Xylitol veilig wordt geacht door de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) kwam er in juni 2024 een alarmerende studie uit. Deze studie stelde dat Xylitol het risico op hart- en vaatziekten fors verhoogt. Genoeg reden tot paniek en genoeg redenen om de kunstmatige zoetstoffen die toch al in de hoek van de klappen zitten de finale genadeklap te geven. Xylitol (een polyol), ook wel bekend als E967 en voor de chemici onder ons bekend als C5H12O5 zou zo menen de onderzoekers het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten sterk verhogen. Als je je nu afvraagt of dit bericht je bekend voorkomt, dan kan dat kloppen. Dezelfde onderzoeksgroep heeft namelijk ook onderzoek gedaan naar de bloedstollende effecten van Erythritol (een andere zoetstof). Daar hebben we vervolgens een tijd terug een bericht over geschreven. Maar is de zorg rondom Xylitol terecht, of moeten we wat kritischer kijken naar de studie, voordat we ons oordeel over Xylitol vellen?
Wat hebben de onderzoekers gedaan?
Net zoals in het onderzoek naar de vermeende schadelijke effecten van Xylitol op ons hart en onze vaten hebben de onderzoekers eigenlijk vier onderzoeken uitgevoerd en die vier onderzoeken gaan we alle vier kort bespreken (zo zijn we,… weer).
De eerste twee onderzoeken zijn overigens epidemiologische studies. De derde studie is een combinatie van een reageerbuis- en muizenexperiment. De laatste studie is een humane studie.
In het eerste deel van de studie hebben de onderzoekers gekeken naar het bloedplasma van 1157 mensen dat al in een eerder stadium is afgenomen en vervolgens gekeken welke stoffen in het bloedplasma een relatie vormen met een hoger risico op hart- en vaatziekten.
Vervolgens hebben ze daarna 2149 Amerikanen gevolgd en specifiek gekeken naar de Xylitolconcentratie in het bloed en het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten.
Ook hebben de onderzoekers muizen een forse dosis Xylitol ingespoten en bloedplasma dat rijk was aan bloedplaatjes (je weet wel de bestanddelen in het bloed die verantwoordelijk zijn voor de bloedstolling) blootgesteld aan een hoge dosis Xylitol.
Tenslotte hebben de onderzoekers bekeken wat het effect van de inname van een zeer hoge dosis Xylitol op de Xylitolconcentratie van het bloedplasma is.
Relatie tussen Erythritol in het bloedplasma en hart- en vaatziekten
In het eerste deel van de studie (een epidemiologische studie) hebben de onderzoekers gekeken naar bepaalde stoffen in het bloedplasma van 1157 mensen dat al in een eerder stadium was verzameld. Vervolgens keken de onderzoekers of bepaalde stoffen die IN HET BLOED VOORKOMEN, geassocieerd waren met hart- en vaatziekten (Major Adverse Cardiovascular Events; afgekort MACE) over een periode van 3 jaar. OK, duidelijk verhaal, maar waarom staat er in de vorige zin in blokletters ‘in het bloed voorkomen’, hing de Caps Lock weer eens keer vast? Goede vraag. Dit komt omdat de onderzoekers uitdrukkelijk weer alleen hebben gekeken naar de concentratie Xylitol van het bloed en NIET naar de inname van Xylitol met de voeding. Waarom dat belangrijk is, bespreken we later. Wat bleek uit de analyse was dat een hogere Xylitolconcentratie van het bloed gepaard ging met een hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Dus naarmate de Xylitolconcentratie van het bloed toeneemt, neemt ook het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten toe. We kunnen dit echter ook omdraaien, dus mensen met een hoger risico op hart- en vaatziekten hebben een hogere Xylitolconcentratie van het bloed.
Vervolgens bepaalden de onderzoekers bij ruim 2000 Amerikanen de Xylitolconcentratie van het bloed en het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten over een periode van 3 jaar. Dit is dus ook een epidemiologische studie. Ook hier vonden de onderzoekers een hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten bij de deelnemers met de hogere Xylitolconcentratie van het bloed. Echter ook hier kunnen we de zaak omdraaien, dus mensen met een hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten hebben een hogere Xylitolconcentratie van het bloed.
Erythritol en bloedstolling
Omdat de onderzoekers dachten dat Xylitol in het bloed de bloedstolling stimuleert en daardoor een hoger risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten hadden, bedachten zij drie experimenten. Bloedstolsels kunnen immers bloedvaten verstoppen en zo hart- en vaatziekten veroorzaken.
In het eerste experiment voegden de onderzoekers een flinke dosis Xylitol toe aan menselijk bloedplasma in een soort reageerbuis en bekeken in hoeverre de bloedplaatjes in de reageerbuis aan elkaar begonnen te plakken. In wetenschappelijke termen wordt dat bloedplaatjesaggregatie genoemd en deze bloedplaatjesaggregatie is een van de eerste stappen van de bloedstolling. Zoals je al kan raden, nam de bloedplaatjesaggregatie toe wanneer er meer Xylitol werd toegevoegd aan het bloedplasma.
In het tweede experiment werden muizen geïnjecteerd met een forse dosis Xylitol en werd vervolgens de bloedstolling bekeken. Ook hier zorgde de Xylitolinjectie voor een snellere bloedstolling, dan injectie met een placebo.
Het is echter belangrijk om te vermelden dat de bloedstolling alleen werd gestimuleerd wanneer de Xylitolconcentratie zeer hoog lag. Deze Xylitolconcentratie lag dichtbij, of zelfs boven de Xylitolconcentratie die werd gevonden bij de deelnemers met een hoger risico op hart- en vaatziekten van de eerder beschreven epidemiologische studies. Kortom de Xylitolconcentratie moet erg hoog zijn om de bloedstolling daadwerkelijk te stimuleren.
In het laatste experiment moesten 10 gezonde proefpersonen een drankje gezoet met Xylitol drinken. Vervolgens werd 30 minuten na inname van de drank gekeken naar de Xylitolconcentratie van het bloed. Wat bleek? De Xylitolconcentratie van het bloed was 30 minuten na inname van de drank fors verhoogd (ruim boven de Xylitolconcentratie die werd gevonden van de mensen die waren geïncludeerd van de epidemiologische studies). En het is belangrijk te weten dat de Xylitolconcentratie in het bloed 4-6 uur na Xylitolinname weer op het oude niveau was.
Xylitol gevaarlijk?
Maar kunnen we op basis van deze studies nu glashard concluderen dat Xylitol gevaarlijk is, of moeten we de resultaten met een korreltje zoetstof nemen? Als je tussen de regels door hebt gelezen, dan zitten er nogal wat mitsen en maren aan de onderzoeken die de wetenschappers hebben uitgevoerd. Zo hebben de wetenschappers in de epidemiologische studies een relatie aangetoond tussen een hoge Xylitolconcentratie van het bloed en het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Een relatie betekent echter niet dat er per se een oorzaak-gevolg-, oftewel causale relatie is tussen Xylitolconcentratie van het bloed en het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten. Het kan net zo goed dat mensen met hart- en vaatziekten meer Xylitol produceren. En dan hebben we meteen een bruggetje, of zeg maar gerust een brug ter grootte van de Erasmusbrug naar de verschillende bronnen van Xylitol die in het lichaam voor kunnen komen.
Voeding kan een bron van Xylitol in ons bloed zijn. Maar Xylitol wordt grotendeels door ons lichaam geproduceerd in een stofwisselingsproces dat de glucuronaatstofwisseling heet. Kunnen we dus zondermeer concluderen dat Xylitolinname het risico op hart- en vaatziekten vergroot? Nope! In de epidemiologische studies hebben de onderzoekers namelijk niet gekeken naar de Xylitolinname van de deelnemers en kunnen ze dus niet de Xylitolinname correleren met het risico op hart- en vaatziekten. Sterker nog Xylitol was nog geen veelgebruikte zoetstof op het moment dat de epidemiologische studies werden uitgevoerd. Daardoor is het onwaarschijnlijk dat Xylitol in de voeding bijdroeg aan een hogere Xylitolconcentratie van het bloed die werd gevonden bij de mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
Maar stel dat we aannemen dat deelnemers wel Xylitol met hun voeding binnenkregen. Is het dan waarschijnlijk dat Xylitol uit de voeding het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten vergroot? Nee, waarschijnlijk niet. Waarom niet dan? Omdat het bloed van de deelnemers uit epidemiologische studies na 12 uur vasten werd afgenomen. Waarom is dat dan belangrijk? Omdat zoals blijkt uit het eerder beschreven experiment waarbij 10 deelnemers een Xylitolrijk drankje moesten drinken de bloedwaarden van Xylitol 4 tot 6 uren na inname van Xylitol weer zijn teruggekeerd zijn naar het basisniveau. De associatie (is geen causaal verband) tussen Xylitol en het risico op het ontwikkelen van hart en vaatziekten kan in de epidemiologische studies dus alleen worden veroorzaakt door Xylitol dat door het lichaam zelf wordt geproduceerd.
Correlatie is geen causatie
Op basis van de epidemiologische studies lijkt het dus onwaarschijnlijk dat Xylitol in de voeding bijdroeg aan de hogere Xylitolconcentratie van het bloed en in de voedingsexperimenten. Daarnaast is het onduidelijk of Xylitol daadwerkelijk het risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten vergroot. Een hoge Xylitolconcentratie en het grotere risico op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten kan namelijk het gevolg zijn een derde variabeleprobleem, oftewel confounding zijn. Dit betekent dat twee niet-gerelateerde variabelen correleren, maar dat er geen causaal verband is tussen beide variabelen. Een schoolvoorbeeld van het derde variabeleprobleem is dat er een sterke correlatie is tussen de ijsjesverkoop en het aantal verdrinkingsdoden. Het is overduidelijke dat het aantal ijsjes dat verkocht wordt niet de oorzaak is voor een toename van het aantal verdrinkingsdoden. Een derde variabele; warmer weer is de oorzaak voor een toename van de ijsjesverkoop en een toename voor het aantal verdrinkingsdoden.
Terug naar Xylitol. De activiteit van de glucuronaatstofwisseling en dus de Xylitolproductie neemt toe als gevolg van oxidatieve stress. Onder andere obesitas en diabetes vergroten de oxidatieve stress onafhankelijk van de Xylitolproductie. Het is dus veel waarschijnlijk dat obesitas en diabetes de oxidatieve stress en daarmee het risico op hart- en vaatziekten vergroot en Xylitol een onschuldige toeschouwer is, dan dat Xylitol de aanstichter van het onheil is. Verder worden hart- en vaatziekten veroorzaakt door atherosclerose. Waarom noemen we dat? Dat noemen we omdat atherosclerose zelf ook de oxidatieve stress en daarmee de Xylitolproductie vergroot. De Xylitolconcentratie lijkt dus eerder een indicator te zijn voor de metabole gezondheid van iemand, dan de aanstichter van cardiovasculaire rampspoed.
Maar wacht eens even. In het muizen- en reageerbuisexperiment werd toch wel iets van een oorzakelijk verband tussen Xylitol en bloedstolling vastgesteld? Goed punt. Echter resultaten op basis van muizenexperimenten zijn slecht te gebruiken om het risico op hart- en vaatziekten te schatten. Muizen ontwikkelen namelijk bijna nooit hart- en vaatziekten. Daarnaast kunnen muizen Xylitol maar slecht absorberen vanuit de voeding en werden ze daarom ingespoten met Xylitol. Xylitol inspuiten is geen normale wijze van de om de Xylitolconcentratie van het bloed bij mensen te verhogen en bootst geen fysiologische situatie na. En voor de kritische lezer is er NIET naar het ontwikkelen van hart- en vaatziekten bij de muizen gekeken, maar naar de bloedstolling. En hoewel een verstoorde bloedstolling een oorzaak voor hart- en vaatziekten kan zijn, is het vaak niet de hoofdoorzaak voor atherosclerose. Daarnaast was de hoeveelheid Xylitol die werd geïnjecteerd zeer hoog. Een concentratie die bijna niet te bereiken is met een normale Xylitolconsumptie.
Tenslotte kun je de resultaten die gevonden zijn in reageerbuisexperimenten, niet zomaar vertalen naar effecten die optreden in het lichaam na Xylitolconsumptie. Daarnaast werd in het reageerbuisexperiment een oplossing met een zere hoge Xylitolconcentratie toegevoegd aan bloedplasma met een zeer hoge concentratie aan bloedplaatjes. Zowel de Xylitolconcentratie van de oplossing als de bloedplaatjesconcentratie van het bloedplasma dat gebruikt werd, was niet representatief voor de situatie hoe die voorkomt in het menselijk lichaam.
En dus…..
Hoewel er op basis van deze studie bezorgdheid kan bestaan over het gebruik van Xylitol lijkt deze bezorgdheid niet gerechtvaardigd. Deze onderzoeksgroep heeft voor het bestuderen van Xylitol eenzelfde onderzoeksdesign met dezelfde methodologische tekortkomingen gebruikt als bij het besturen van Erythritol. Dat maakt het voor ons makkelijk, want dan kunnen wij nagenoeg eenzelfde bericht schrijven. Kortom je hoeft dus niet per direct je suikervrije kauwgom (of kauwgum?) uit te spugen. Maar wees wel voorzichtig met het overmatig consumeren van Xylitol, want het kan een laxerende werking hebben.
